Projekt „Ochrona bioróżnorodności obszarów Natura 2000 „Dolna Odra” (PLB320003 i PLH320037) i „Ujście Warty” (PLC080001)” poprzez tworzenie miejsc lęgowych ptaków i ochronę tych lęgowisk przed drapieżnictwem inwazyjnych gatunków obcych”

projekt zakończony

Dofinansowany ze środków Mechanizmu Finansowego EOG 2009-2014 na mocy umowy nr 508/2014/Wn50/OP-XN-02/D podpisanej w 2013 roku z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

kwota dofinansowania: 880 232 zł
ramy czasowe: styczeń 2014 – kwiecień 2016
cel główny: ochrona ginących gatunków ornitofauny występującej na obszarze akwenu pokopalnianego w Kaleńsku i Chlewicach oraz odtworzenie siedliska zalewowej łąki w Żabczynie
partnerzy: Gmina Boleszkowice, Gmina Górzyca, „Minerały” sp. z o.o., Stowarzyszenie „Ptaki Polskie”, Ekologiczne Gospodarstwo Rolne w Żabczynie.

Skrócony Opis Projektu

„Ochrona bioróżnorodności obszarów Natura 2000 „Dolna Odra” (PLB320003 i PLH320037) i „Ujście Warty” (PLC080001)” poprzez tworzenie miejsc lęgowych ptaków i ochronę tych lęgowisk przed drapieżnictwem inwazyjnych gatunków obcych”

Celem projektu jest ochrona ginących gatunków ornitofauny występującej na obszarze akwenu pokopalnianego w Kaleńsku (działka nr 164/13, obręb Kaleńsko). Fauna ta znalazła tam jedną z ostatnich ostoi w całej dolinie Odry. Przedmiotem umowy jest udostępnienie 200 m2 powierzchni lustra wody w/w akwenu. Na tej powierzchni w myśl projektu miałyby zostać zainstalowane dwie pływające platformy lęgowe imitujące naturalne wyspy. Zabezpieczyłoby to lęgi ptaków (którym od 2007 r tylko raz udało się wyprowadzić je z sukcesem) przed niszczycielski skutkiem wahań poziomu wody (gniazda są zwykle zalewane lub po gwałtownym zejściu wody do gniazd docierają inwazyjne gatunki obce, głównie norka amerykańska). Działanie to jest nie tylko zgodne lecz jest wypełnieniem obowiązku, które ciąży na Polsce wobec prawa UE. Nie obciąża budżetu gminy Boleszkowice. Dotyczy wyłącznie zgody na zagospodarowanie 200 m2 powierzchni lustra wody (zobowiązania gminy Boleszkowice określa Umowa Partnerstwa (par.6.ust.2). Zakładana realizacja projektu nie wyklucza dalszej eksploatacji złóż minerałów.

Realizacja projektu zakłada szersze działania, poza gminą i poza jej gruntami (planowana jest instalacja trzeciej „wyspy” na akwenie w Chlewicach i odtworzenie mokradła z kontrolowanym poziomie lustra wody w gminie Górzyca). Na chwilę obecną przedmiotowy akwen dzierżawi firma „Minerały”, która jest także Partnerem Projektu udostępniając swoje działki na akwenie w Chlewicach i akwen w Kaleńsku do czasu trwania umowy dzierżawnej. Ewentualne włączenie się gminy Boleszkowice dotyczy okresu czasu po ewentualnym zakończeniu trwania tej umowy.

Realizacja projektu wiąże się z dużym zaangażowaniem w promocję (większość placówek naukowych i ośrodków związanych z turystyką przyrodniczą) oraz w edukację dzieci i młodzieży. Planowana jest wycieczka grup szkolnych na miejsce projektu, gdzie młodzież pozna zakres i potrzebę realizacji projektu oraz wartość przyrodniczą swojej małej ojczyzny.

W realizację projektu zaangażowały się:

2.-akwen-pozwirowy-w-Chlewicach-podczas-niskiego-poziomu-wod-21
3.-akwen-pozwirowy-w-Kalensku
4.-akwen-pozwirowy-w-Kalensku-2
8.-legowe-ostrygojady-na-wyspie-akwenu-w-Chlewicach
9.-zaloty-rybitw-bialoczelnych-Chlewice
10.-kopulacja-rybitw-bialoczelnych-Kalensko
11.-kopulacja-rybitw-rzecznych-na-wysepce-akwenu-w-Kalensku
12.-rybitwy-rzeczne-w-chwili-kopania-dolka-gniazdowego
14.-brodziec-piskliwy-w-pobliżu-swego-gniazda-Kalensko
15a-na-terenie-obydwu-kopalni-legi-odbywaja-2-4-pary-oharow
16.-brodzce-samotne-podczas-migracji-jesiennej-Kalensko
17.-kwokacze-podczas-migracji-jesiennej-Kalensko
18.-brodziec-sniady-podczas-jesiennej-migracji-Kalensko
21-rybolow-regularnie-poluje-na-obydwu-akwenach-pokopalnianych
21.-bociany-czarne-zerujace-na-akwenie-w-Kalensku
22.-r.-rzeczna-przy-gniezdzie-z-drugiej-strony-wzniesienia-w-dniu-2.06.2009-r-
23.-i-jej-gniazdo-kilkanascie-dni-pozniej-zniszczone-przez-wode
24.-dolki-gniazdowe-rybitw-i-sieweczek-spladrowane-przez-ssaki-w-wyniku-obnizenia-lustra-wody
25.-Leg-zostal-zniszczony-przez-drapiezniki-ladowe-po-zejsciu-wody-i-połaczeniu-wyspy-z-ladem-2
26.-gniazdo-ostrygojada-leg-zostal-zniszczony-po-zejsciu-wody-i-polaczeniu-wyspy-z-ladem-
27.-efekt-drapieznictwa-na-jajach-ostrygojada
29a.-Kopulacja-w-poblizu-miejsca-gniazdowego.-Jednak-pionowy-ruch-wody-uniemozliwil-skutecznie-proby-wyprowadzenia-legu.-
30.-rybitwy-bialoczelne-stojace-na-zalanym-legowisku
31.-Zaplodnione-ptaki-zostaly-wyparte-przez-podnoszacy-sie-poziom-wody-i-w-pospiechu-zalozyly-gniazda-na-gruntowej-drodze-zostaly-zniszczone-przez-pojazdy
32.-gniazdo-rybitwy-bialoczelnej-załozone-w-pospiechu-na-drodze-gruntowej
34.-dotychczasowa-ochrona-czynna
35-prace-przy-budowie-platformy-imitujacej-naturalna-wyspe
37.-gotowa-platforma-legowa

Szczegółowy Opis Projektu

Zakres rzeczowy projektuZakres zadań podzielony jest na trzy zasadnicze działania:
1. zakup i instalacja pływających platform lęgowych (3 szt.) o powierzchni ok. 100 m2. każda,
2. odtworzenie mokradła z kontrolowanym poziomem lustra wody,
3. monitoring i działalność edukacyjno-promocyjna.Podstawa merytoryczna

Planowany projekt jest konsekwencją wieloletnich obserwacji powtarzających się corocznie strat w lęgach chronionych rodzimych gatunków ptaków, w tym wskazanych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Dane dotyczące sukcesu lęgowego zebrano na przełomie lat 2007-2013 przez Fundację (P. Chara, G. Sepołowicz, P. Kaczorowski) i Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze (Ł. Ławicki, S. Guenzel, itd.). Obserwacje zebrano na obszarze dwóch kilkuhektarowych akwenów („Kaleńsko” i „Chlewice”) powstałych w wyniku eksploatacji złóż żwiru.Akwen pożwirowy w Chlewicach podczas niskiego poziomu wód.

Paradoksalnie zbiorniki te stały się „magnesem” skupiającym ptaki. Stoją za tym warunki siedliskowe (bogata linia brzegowa i wyspy utworzone z twardego, mineralnego podłoża) poszukiwane przez wiele gatunków. Brak podobnych biotopów w dolinach Odry i Warty związany jest z umocnieniem i uregulowaniem ich koryt kamiennymi faszynami, przez co nie tworzą się (obecne na nieuregulowanych dużych rzekach) wypłycenia i wyspy w nurcie rzeki, które były niegdyś naturalnymi miejscami lęgowymi wymienionych poniżej gatunków ptaków.Akwen pożwirowy w Kaleńsku 2.

Jako, że ptaki cierpią na brak podobnych siedlisk warunki te skupiają znaczną ich liczbę, którą można określić jako istotną w zachodniej połowie kraju. Pomijając ptaki wędrowne (głównie kaczki i siewkowe, wśród których pojawiła się terekia Xenus cincerus, co jest jednym z b. nielicznych stwierdzeń w Polsce czy rybitwa wielkodzioba Hydroprogne caspia), dla których obydwa akweny stanowią istotne miejsce odpoczynku do lęgów przystępuje tu corocznie kilka gatunków ptaków, w tym te wymienione w Dyrektywie Ptasiej, są to: rybitwy białoczelne Sternula albifrons, najczęściej w liczbie 2-4 pary, w roku 2013 – 11 par, rybitwy rzeczne Sterna hirundo także zwykle w liczbie kilku par rocznie a w 2008 r – 12 par, w roku 2013 – 14 par. Ponadto do lęgów przystępuje tu corocznie 1-2 pary ostrygojada Haematopus ostralegus (!) w roku 2009 – 3 pary (!), ohary T. tadorna, i sieweczki rzeczne Charadrius dubius w liczbie 1-3 pary rocznie. Krwawodziób Tringa totanus i brodziec piskliwy Actitis hypolucos w liczbie 1-2 pary rocznie. Na akwenach regularnie żerują kolejne gatunki z Dyrektywy Ptasiej: bocian czarny Ciconia nigra, błotniak stawowy Circus aeruginosus czy rybołów Pandion haliaetus. Poniżej dokumentacja fotograficzna przedstawiająca warunki siedliskowe i wymienione gatunki ptaków. Wszystkie załączone fotografie zostały wykonane na terenie wspomnianych akwenów.Lęgowe ostrygojady na wyspie akwenu w Chlewicach.

Problem

Atrakcyjność siedliskowa opisywanych akwenów przekłada się na liczne próby gniazdowania. Ptaki podejmują próbę lęgu głównie na wyspach i półwyspach wspomnianych akwenów lecz bardzo rzadko kończy się to sukcesem lęgowym. Spośród gatunków „naturowych” na przestrzeni lat 2006-2013 pomimo corocznych prób tylko dwukrotnie udało się to rybitwom rzecznym, z czego tylko raz był to pełen sukces. Natomiast znacznie rzadszym rybitwom białoczelnym nie udało się to ani razu (np. w 2013 roku do lęgów przystąpiło aż 11 par (!) co jest rekordową ilością w Zach. Polsce. Podobnie tracą lęgi ostrygojady, sieweczki rzeczne, brodźce piskliwe. W załączeniu dok. foto obrazująca problem. Pośrednią lub bezpośrednią przyczyną strat w lęgach są wahania poziomu wody sąsiedniej Odry. Najczęściej w wyniku wezbrań jej wody zalewają gniazda (2009, 2010, 2013 r.) lub w wyniku ich spadku (2007, 2011, 2012 r.) wyspy łączą się z lądem, co sprzyja penetracji drapieżników: norki amerykańskiej, szopa pracza, jenota i lisa. Pozostawienie tej kwestii w obecnym stanie przyczynia się do spadku liczebności i utraty tych cennych gatunków. Stoi to w sprzeczności z zapisami Dyrektywy Ptasiej.Rybitwa rzeczna przy gnieździe (z drugiej strony wzniesienia) w dniu 2.06.2009

Cel projektu i sposób na jego osiągnięcie

Celem planowanych działań jest poprawa efektywności lęgowej ptaków wodnych i błotnych Dolnej Odry i Dolnej Warty. Cel zostanie osiągnięty poprzez utworzenie siedlisk wolnych od zagrożeń wywołujących dotychczasową – niebezpieczną dla przetrwania populacji – utratę lęgów. Zasadniczym elementem projektu jest ulokowanie trzech pływających platform lęgowych na poeksploatacyjnych (byłe kopalnie żwiru) akwenach w okolicy Chlewic i Kaleńska. Właścicielem obszaru obydwu akwenów jest gmina Boleszkowice oraz części jednego z nich spółka z o. o. „Minerały”. Obydwa podmioty podpisały umowę partnerską w myśl której udostępniają Fundacji obszar na cele projektu. W ramach wspomnianego projektu planowane jest zainstalowanie trzech pływających platform imitujących naturalne wyspy. Będą to konstrukcje o powierzchni około 100 m2 każda, wykonane z trwałego i odpornego materiału. Całość od góry będzie przykryta siatką, na którą zostanie nasypany materiał ziemny (piasek różnej frakcji), ponownie siatka i ponownie materiał ziemny. Dookoła zostanie zamontowany kołnierz z blachy uniemożliwiający wejście na wyspę drapieżnikom lądowym. Platformy zostaną zakotwiczone, dzięki czemu nie będą się przemieszczały a ich utrzymywanie się na powierzchni zapobiegnie negatywnym skutkom zmian poziomów wody. W Polsce Zachodniej będzie to pierwsza próba (innowacyjna geograficznie) realizacji tego typu projektu. Identyczne wyspy zostały zainstalowane w kwietniu br. na Zalewie Wiślanym przez organizację pozarządową „Drapolicz” www.drapolicz.org.pl) zakładka „Projekty”, zakładka „Wyspy”). Instalacja wysp nie tylko rozwiąże problem bezpiecznego rozrodu w/w gatunków lecz przyczyni się niewątpliwie do ich znacznego wzrostu liczebności.

Powyższe działanie zostanie przeprowadzone na obszarze Natura 2000 „Dolna Odra” (PLB320003 i PLH320037).Dotychczasowa ochrona czynna Fundacji podjęta we współpracy z władzami kopalni zapobiegająca presji ludzi (wędkarze).

Trwałość projektu

Materiał, z którego wykonane będą wyspy należy do bardzo trwałych i odpornych na działanie sił zewnętrznych (jest wykorzystywany do budowy pomostów, które służą przez wiele lat). Nienaruszalność w sensie terytorialnym zapewnia udział w projekcie Partnerów, którzy zobowiązali się zachowania trwałości projektu Umowami Partnerskimi. Tu ponadto zachodzi pewien przykład pełnej współpracy, poprzedzonej wieloletnimi działaniami sektora prywatnego (właściciele kopalni) wspierającego proekologiczne działania na własnym terenie. Trwałość projektu zapewnia też fakt, iż jego realizacja nie koliduje z ewentualną dalszą eksploatacją w sąsiedztwie ani żadną inną działalnością, która potencjalnie mogłaby być tu realizowana. Trzeba zaznaczyć, że wyspy zajmą tylko fragment lustra wody na kilkuhektarowych jeziorkach pochodzenia antropogenicznego, położonych na uboczu, poza obszarem zainteresowań ludzi. Bliskie sąsiedztwo Parku Narodowego „Ujście Warty” (15 km), odwiedzanego rocznie przez 50 tys. turystów (dane z PNUW na 31.12.2012 r.) pozwala przewidzieć zainteresowanie turystów przyrodników (którzy w Parku są najliczniejsi) efektem wdrożenia projektu i pozwala spodziewać się pewnego rozwoju gospodarczego gmin objętych projektem. Fundacja zobowiązuje się opiekować przez wiele następnych lat pływającymi wyspami i dokonywać ewentualnych remontów.Zaawansowane prace nad dalszą budową platformy.

Odtworzenie mokradła

Osobnym elementem projektu jest odtworzenie mokradeł na dwóch hektarach podmokłych łąk poprzez ich kontrolowany zalew. W tym celu zostanie wymodelowana powierzchnia łąki (tak aby po zalaniu miała bardzo bogatą linię brzegową), wyremontowana zastawka (element kontrolujący poziom lustra wody w rowie melioracyjnym), dzięki której na czas lęgów (do końca lipca) poziom wody będzie utrzymywany w stabilnym, stosunkowo wysokim poziomie. Działanie to zostanie przeprowadzone w całości na obszarze Natura 2000 „Ujście Warty” PLC 080001. Atrakcyjność owego siedliska podkreśla bliskie sąsiedztwo Parku Narodowego, który jest odwiedzany przez ptaki, jednak z podobnych względów (wahania poziomu wody) niewiele ptaków odnosi tam sukces lęgowy.

Pozostała działalność

Kolejnym działaniem będzie bieżący monitoring, promocja projektu, walorów przyrodniczych, problematyka ich ochrony oraz edukacja lokalnej społeczności. W ramach tego działania planowana jest działalność wydawnicza (książka i ulotka) oraz szkoleniowa dla lokalnych mieszkańców, w tym organizacja wycieczek szkolnych na miejsce realizacji projektu oraz aktywne uczestnictwo młodzieży w utrzymaniu właściwej szaty roślinnej na obszarze wysp. Szczegółowy zakres działań wydawniczych i szkoleń znajduje się w załącznikach pt. „Program szkoleń i konferencji”, „Konspekt wydawnictw” oraz „Plan promocji”.

Partnerzy projektu

Fundacja jako organizacja oraz personalnie jej prezes (Piotr Chara) od kilkunastu lat współpracują z instytucjami związanymi z ochroną przyrody i badaniami nad nią. Partnerami współpracującymi są również: Stacja Ornitologicznej PAN w Gdańsku, która też wyraziła zainteresowanie współpracą w realizacji opisywanego projektu czy Stacja Ornitologiczna w Melitopolu (Ukraina). Ponadto oprócz wcześniej wymienionych pomocą (jako Partnerzy Projektu) w jego realizacji ma służyć organizacja „Ptaki Polski” mająca doświadczenie w odtwarzaniu mokradeł, organizacja „Drapolicz”, która montowała na Zalewie Wiślanym identyczne wyspy, lokalne samorządy (dwie gminy) oraz przedstawiciele sektora gospodarczego (dwa podmioty). Partnerzy Projektu stanowią bardzo solidne wsparcie, którego zakres decyduje o wysokim prawdopodobieństwie powodzenia całego projektu.

kontakt

Fundacja Zielonej Doliny Odry i Warty
ul. 1 Maja 1B, 69-113 Górzyca
woj. lubuskie

strona internetowa powstała w ramach projektu „Odtwarzanie mokradeł”

 

KRS: 0000260311
NIP: 5981578243
REGON: 080116648

tel. +48 503 034 017
tel. +48 534 85 85 65
e-mail: fzdow@fzdow.pl